Energietransitie van Hobbema State bij Dronryp

Samenvatting

Op dinsdag 14 oktober 2025 hield de Boerderijenstichting Fryslân haar herfstlezing in het Parochiehuis van Dronryp. Vanaf zeven uur werden de bezoekers ontvangen bij de familie Klaver in de nabije kop-hals-rompboerderij Hobbema State. Dit Rijksmonument van 1813 is compleet gerenoveerd en maximaal verbouwd. Hiermee wordt bedoeld dat de ingrepen die in goed overleg met de gemeente/instanties zijn gedaan, tot een maximum zijn opgerekt.

De gehele schuur is als woonbestemming in gebruik genomen. Dit hield in dat er flink moest worden geïsoleerd. Op het ‘fjouwerkant’, de dekbalken, is een balklaag gelegd waarop een vloer met dertig centimeter isolatie.

 

Ook de buitenmuren zijn met voorzetwanden aan de binnenzijde met dertig centimeter isolatie dikker gemaakt. De oude ijzeren stalramen zijn nog intact en aan de binnenzijde voorzien van isolatieglas die voor het schoonmaken wegneembaar zijn. De beganegrondvloer bestaat uit een constructieve vloer waarop isolatie en een vijftien centimeter dikke betonnen vloer is aangebracht, voorzien van vloerverwarming. De indeling van voorhuis, kop en hals zijn niet veranderd maar in de schuur is de nieuwe badkamer aangelegd en het dagelijks wonen gesitueerd. Wel is de oude structuur van de stal zoveel mogelijk gehandhaafd.

 

 

Vervolgens was het tijd voor de koffie met oranjekoek in het Parochiehuis. Na de koffie nam Gerard Brouwer, ons bestuurslid, het woord. Hij geeft uitleg hoe de Plan van Aanpak verloopt bij dit soort grote projecten. Wat wil de eigenaar en wat is er mogelijk, met als scherprechter het budget? Bij deze boerderij moest het gehele dak eraf. Doel was om met lichtstroken voldoende daglicht in de leefruimte te verkrijgen. Hiervan zijn in de provincie vele voorbeelden te vinden. En, belangrijk; hoe krijg je toestemming van de gemeente? En reken er maar op dat niet alleen Welstand maar ook nog Amersfoort (Monumentenafdeling van het Rijk, RCE) er een mening over heeft. Uiteindelijk moeten de bewoners er dagelijks in leven en kunnen genieten van het resultaat. Hier is ernaar gestreefd om het glas niet op de pannen maar lager aan te brengen, om geen lelijke puisten op het dakvlak te krijgen zoals bij toepassing van Velux dakramen. Naast het daglicht via de lichtstroken in het dak is er ook daglicht en uitzicht verkregen via een insnoering van de langsgevel.

 

 

Naast dit project is ook een ander voorbeeldproject getoond van een kleinere boerderij met een rieten kap waar het principe ‘doos in doos’ is toegepast. In dat geval laat je de gevels, dak en vloer origineel en plaatst een goed geïsoleerde binnenruimte met een gang rondom in de schuur. Het blijft een kunst om voldoende daglicht in die doos te krijgen. Gerard laat diverse voorbeelden zien van details hoe je tot de juiste keuze komt. Vacuümglas, vochtschermen, biobased materialen, er zijn veel mogelijkheden. Maar ook de fouten die je kunt maken komen aan de orde. Telkens wordt de vraag gesteld: ‘hoe ga je de ruimte gebruiken, hoe zorgen we ervoor dat er geen vocht achter blijft waardoor rotting en schimmel kan ontstaan’. Als laatste kwam aan bod waar subsidies zijn te krijgen (zie ook onderaan).

 

 

Na de pauze nam Anton Klaver de microfoon over. Samen met zijn gezin woont hij alweer enkele jaren in Hobbema State. Hij is installatietechnisch adviseur van beroep en wist precies wat er moest komen. Namelijk een lage temperatuurverwarming die gehele boerderij moet verwarmen. Bij de keuzes is het van belang duurzaam te investeren in die elementen die vele jaren meegaan. Er is voor een warmtewisselaar op lucht gekozen. Die is immers vervangbaar, anders dan de vloerverwarming of de isolatie daaronder. Er is vooral goed gekeken om in alle constructies optimaal luchtdicht te construeren. Die moet gemakkelijk honderd jaar mee kunnen gaan.

 

Op de vloer bovenop de dekbalken is een dampdichte folie aangebracht om deze absoluut luchtdicht te maken zodat er geen zuchtje warmte ontsnapt. Er is veel aandacht besteed aan het pannendak ter plaatse van de lichtstroken, ook hier is met een vervanger van lood een maximale luchtdichtheid bereikt. Lucht opwarmen is niet erg kostbaar maar warme lucht verliezen maakt verwarmen kostbaar. Vocht komt vooral van binnenuit, daar ga je mechanisch voor ventileren waar de warmte-terugwin maximaal is, afkorting WTW of thermisch rendement. Deze zijn ook voor kleine ruimtes beschikbaar en niet erg kostbaar. Anton vertelt over het simpele principe van ‘massa houdt lang kou maar ook warmte vast’. Door een zware begane grondvloer met ontzettend veel buizen en een lage temperatuur te verwarmen haal je maximaal rendement. Ook in de zomer blijft de binnentemperatuur constant, vooral wegens het ontbreken van glas op het zuiden.
Al met al een boeiend verhaal. Een fantastische binnenruimte met een echt hoog plafond in de voormalige schuur.
Omstreeks tien uur sloot onze voorzitter Henk Dijkstra de avond. Het was goed zo.

 

 

Tekst Ate Feenstra namens de Boerderijenstichting Fryslân

Openingsbeeld: Alle ingrepen (inclusief de lichtstroken) in de schuur waren nog aanvaardbaar voor gemeente/instanties om een vergunning te verlenen voor dit monument. (AKB)

(Foto’s: AF=Ate Feenstra; KB=Architectenbureau Kijlstra-Brouwer; HD=Henk Dijkstra)

De herbestemmingsregeling van de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed staat weer open. Kijk meteen op:
https://www.cultureelerfgoed.nl/onderwerpen/subsidie-herbestemming-monumenten